سوئیچ
از لحظهای که دست روی سوئیچ برده میشود مهارتها هم شروع میگردد. سوئیچ دارای سه مرحله اساسی است:
مرحله اول
این مرحله برای آزاد شدن فرمان، رادیو پخش و یا دیگر استفادههای جانبی میباشد، و به هیچ قسمت از خودرو آسیب نمیرساند.
مرحله دوم
زمانی که سوئیچ را در مرحله دوم قرار میدهیم، دستگاههای نشاندهندهٔ جلوی چشم راننده شامل چراغ شارژ، چراغ روغن، نشاندهنده آب و بنزین و ... فعال میشوند. دراین مرحله از سوئیچ، موتور هم آماده روشن شدن است.
نکته مهم این که نباید سوئیچ را در این مرحله بیش از چند ثانیه باز نگه داشت. تکرار این عمل پلاتین را معیوب ساخته که بد روشن شدن و یا ریپ زدن موتور را در پی دارد، و درصورت چسبیدن دهانهٔ آن موتور روشن نمیشود و یا خاموش میشود. درضمن امکان نیم سوز شدن و یا سوختن کویل را دارد.
مرحله سوم
در این حالت، موتور به وسیله استارت روشن میشود، اما اگر نشد، باید از استارت زدن ممتد خودداری کرد. در مواقعی پیش میآید که خودرو زیاد استارت میخورد؛ زمانی که موتور از نظر سیستم برقی و یا سوخت رسانی تنظیم نباشد یا در اثر تماس آب به هر علتی مثل شستن، معیوب بودن باتری و...، این وضعیت پیش میآید و موتور زیاد استارت میخورد. اما نکتهٔ مهم این است که در چنین مواقعی نباید استارت ممتد زد بلکه در هر پنج و یا شش ثانیه که استارت میزنیم، سه تا چهار ثانیه مکث کرده و دوباره تکرار کنیم.
چنانچه بهطور یکسره استارت بزنیم، به مغزی سوئیچ آسیب رسانده، باتری زودتر تخلیه میشود و استارت گرم شده و قدرت استارت کاهش مییابد و اگر هم خیلی داغ شود لحیمهای آرمیچر میریزد و استارت از کار میافتد.
لحظه روشن شدن موتور
از نظر علمی لحظهٔ مرگ یک موتور مساوی است با لحظه روشن شدن آن. دراین لحظات نباید به موتور گاز داد، ولی اگر برای جلوگیری از خاموش شدن مثلاً در زمستان مجبور شویم درحد سر گاز و به اندازهای که موتور روشن بماند، گاز دهیم اشکالی ندارد. زیرا وقتی یک موتور خاموش را روشن میکنیم، ده الی دوازده ثانیه طول میکشد تا فشار روغن پمپ روغن (اویل پمپ) جهت روغنکاری به حد موثر برسد؛ بنابراین موتور با کاهش روغن روبهرو میشود و به قطعات حساس و مهم مانند یاتاقانها روغن نمیرسد، و موتور خراب میشود.
موتور روشن میشود
بعد از روشن شدن موتور بایستی به آن اجازه گرم شدن دهیم تا انبساط و انقباض قطعات و روغنکاری بدون فشار انجام پذیرد و بعد حرکت نماییم. در غیر این صورت قطعات دچار سایش زودرس میگردد و روغن آن نیز بر اثر سردی، زود لجنی میشود و به موتور آسیب میرساند.
روش کلاچگیری و رها کردن آن
متاسفانه بعضی از رانندگان شیوهٔ استفاده از دستگاه کلاچ را نمیدانند. کلاچ (Clutch یا بهصورت عامیانه کلاج) که به آن دیسک و صفحه میگویند، بین موتور و گیربکس قرار گرفته و وظیفهٔ آن قطع و وصل نیرو بهطور موقت برای تعویض دنده است. به هنگام تعویض دنده، کلاچ را تا آخر فشار میدهیم، ولی بعد از آن بایستی کلاچ را به آرامی رها کرد. اگر پدال را سریع رها کنیم احتمال صدمه دیدن لنت صفحه و یا تاب برداشتن آن و ضربههای پیچشی به گاردان، پلس ومیللنگ وجود دارد و چنانچه خیلی دیر رها کنیم، سایش لنت را در پی داریم. بنابراین از گذاشتن بیمورد پا روی پدال خودداری کنیم که بلبرینگ و یا ذغال کلاچ را خراب و یا صفحه کلاچ را ضعیف میکند. توصیه میشود حتی در ترافیکهای سنگین که توقف ماشین بیش از چند ثانیه است، خلاص کرده و پا را از روی پدال برداریم. استفاده از دندههای ضعیف در سربالاییها و هنگامی که خودرو سنگین است باعث میشود تا صفحه بکسباد کند و لنت صفحه زود تمام شود. از طرفی گرمای لنت و دیسک به فنر خورشیدی منتقل شده و قدرت دیسک را کاهش میدهد و دیگر خودرو کشش ندارد.
گیربکس (جعبه دنده)
مهمترین دستگاهی است که اگر روش استفاده صحیح آن را رعایت شود، درعمر و کارکرد کل موتور و خود گیربکس نقش مؤثری دارد.
گشتاور تولیدی توسط موتور باید متناسب با نیاز خودرو به چرخ ها منتقل شود. وظیفه کنترل و تنظیم این قدرت با گیربکس یا جعبه دنده خودرو است. درواقع گیربکس به راننده اجازه می دهد تا خودرو را با سرعتهای مختلف در شرایط متفاوت کنترل کند. اهمیت این بخش از این جهت است که هر موتوری قادر به تولید میزان مشخصی از توان و گشتاور است. اما از طریق گیربکس میتوان بدون بالا بردن دور موتور و گشتاور، به سرعت دلخواه رسید. گیربکس در کنار این وظیفه مهم کارهای دیگری با درجه اهمیت متفاوت نیز انجام میدهد. مانند:
پیشگیری از سرعتهای ناخواسته:
به کمک گیربکس میتوان خودرو را در سراشیبیها و شرایط جادهای که احتمال خروج سرعت از کنترل وجود دارد، خودرو را به صورت کامل در اختیار راننده قرار داد.
تنظیم جهت حرکت خودرو:
به کمک گیربکس میتوان جهت حرکت خودرو را به جلو و عقب کنترل کرد و به خودرو قدرت حرکت معکوس داد.
کار کردن موتور بدون حرکت خودرو:
گاهی لازم است که موتور خودرو فعال باشد اما حرکتی صورت نگیرد. به کمک گیربکس میتوان انتقال نیروی موتور به چرخها را متوقف و این امکان را فراهم کرد.
نحوۀ تعویض دنده
تعویض دنده نباید به سرعت انجام شود که در این صورت دندههای داخل آن معیوب میشود. موقع تعویض بین هر دو دنده مثل دنده یک به دو، در خلاص مکث میکنیم. این وقفه حدود یک ثانیه است و در ثانیه دوم، نیرو به سمت دندهٔ بعدی اعمال میکنیم. فقط درسر بالاییهای تند این زمان برای دنده معکوس مانند دو به یک، کمتر است.
زمان تعویض دنده
زمان تعویض دنده نقش مهمی در کاهش مصرف سوخت، دوام و کارکرد مکانیسمهای مختلف خودرو، از موتور گرفته تا انتقال قدرت و حتی طول عمرلاستیکها دارد و یکی از عوامل گرم کردن موتور و یا ضعیف شدن رینگ و پیستون، تیزکردن دندههای گیربکس، دیفرانسیل و... و زمان تعویض میباشد.
شیوهٔ تعویض دنده
دورسنج، سرعتسنج و صدای موتور سه شاخص اصلی برای زمان تعویض دنده میباشند که بستگی به موقعیت خودرو درجادهٔ بدون شیب، سربالایی و سرازیری دارد. در راههای بدون شیب، دنده را درحالت یک قرار میدهیم و حرکت میکنیم، وقتی که دورسنج به سه رسید و سرعت خودرو به سی و پنج تا چهل رسید، به دنده دو آمده، در دنده دو هنگامی که دور قدری از سه فراتر رفت و سرعت خودرو به چهل و پنج و یا پنجاه رسید، به دنده سه آمده برای رفتن به دنده چهار دور موتور را به چهار میرسانیم که در این هنگام سرعت خودرو به حدود هشتاد رسیده است.
در سرازیریهای با شیب کم، همان روش بالا را اجرا نموده با این تفاوت که دور برای هر دنده تقریباً به اندازه نیم واحد کمتر است. مثلاً دور دنده یک، دو و نیم و دور دنده دو، سه و دنده چهار حدود سه و نیم است. در سربالاییهای با شیب کم نیز درهر دنده دور باید نیم واحد بیشتر باشد. درمجموع، الگو بدون شیب و افقی است. در سرازیریهای تند بایستی متناسب با شیب جاده از دندههای سنگین استفاده نمود، اگر شیب کم باشد از دنده سه و اگر زیاد بود از دنده دو و چنانچه خیلی زیاد بود، از دنده یک استفاده میشود. در سربالاییهای تند هم باید به موقع و متناسب با شیب از دنده سنگین استفاده نمود ولی تفاوتی که با سرازیری دارد این است که باید دراینجا در دور و سرعت مناسب، دندهها را به موقع و سریع، سبک و سنگین کرد.
ترمز و روش استفاده از آن
نیرویی که از جانب پا به پدال وارد میشود ده تا دوازده کیلوگرم است. این نیرو بوسیله سیستم روغن و خلاء تقویت میشود به اندازهای که خودرو را در زمان بسیار کوتاهی نگه میدارد. لنت ترمز دارای سه ویژگی است: مقاوم بودن در برابر فشار و سایش زودهنگام، اصطکاک بسیار خوب و مقاوم بودن در برابر حرارت. یک لنت بایستی دمای حدود سیصد تا چهارصد درجه سانتیگراد را در موقع ترمز گرفتن تحمل کند. حال اگر یک رانندهٔ ناشی درجاده، زیاد و ناشیانه ترمز بگیرد، لنت در اثر گرمای فراوان خاصیت خود را از دست میدهد و دیگر ترمزش یا نمیگیرد و یا ضعیف میشود و خطرآفرینی میکند.
رانندهٔ وارد و فنی کسی است که درجاده حداقلِ استفاده از ترمز را دارد، به قدری با مهارت و مسلط رانندگی میکند که نه در سبقتها و نه درسرازیریها و نه حتی در سرِ پیچها نیازی به ترمز گرفتن ندارد، یعنی احتیاط و سرعت مناسب.
توصیههای ایمنی در سیستم ترمز
یکی از شگردهای مهم در رانندگی داشتن اطلاعات لازم ایمنی ترمز، فرمان و...است؛ که در مورد ترمز، علائم معیوب بودن آن چند پا شدن ترمز، کاهش سطح روغن پمپ ترمز و روغنی شدن سطح داخل لاستیکها و یا رینگها میباشد و مربوط به نشتی یا خرابی لوازم یکی از پمپها است. کاهش سطح روغن ترمز را باید جدی گرفت.
بریدن ترمز
مواردی که توضیح داده شد ازعلائم بریدن ترمز است؛ ولی اگر ترمز برید، ضمن حفظ آرامش خود، پا را از روی گاز برمیداریم و چنانچه در دنده سبک باشیم با استفاده از کلاچ مرحله به مرحله به سمت دندههای سنگین دو و یک آمده، آنگاه با استفاده از ترمزدستی خودرو را نگاه میداریم. باید توجه داشت که سیستم ترمزدستی مثل روغنی نیست بلکه بهوسیلهٔ سیم به چرخهای عقب متصل میباشد، به همین خاطر اگر در سرعت بالا ناگهانی ترمز دستی را بکشیم احتمال بریدن آن وجود دارد؛ بنابراین باید در این موارد به آرامی ترمز دستی را کشید.
فرمان
یکی از مهمترین سیستمهای کنترل خودرو فرمان است. به منظور واکنش سریع و مانور خوب در رانندگی و به خصوص در بحران، باید از آغاز شروع به رانندگی عادت کنیم که فرمان را خوب و به صورت جدی در دست بگیریم .
علائم بریدن فرمان
اگر درحین سرعت بالا فرمان ببرد، هیچ کار نمیتوان کرد، زیرا در یک لحظه چرخها معلق گشته و ترمز هم نمیتوان گرفت؛ چون چرخها به سمتی که لاستیک کمبادتر باشد و یا به سمت شیب جاده میپیچند. اما باید توجه داشت که فرمان یکدفعه معیوب نمیشود بهطوریکه از چندی قبل شروع به بریدن کرده و خبر میکند.
خلاصی بیش از حد مجاز فلکه فرمان، صدای تق تق به هنگام دور زدن و زدن فرمان درسرعتهای کم، از علائم بسیار خطرناکی هستند که باید جدی گرفته شوند.
دستگاههای نشاندهنده در خودرو
این دستگاهها وظیفه دارند تا علائم مربوط به وضعیت قسمتهای مختلف خودرو را به راننده نشان دهند، مانند چراغِ قرمز شارژ با عکس باتری، چراغ قرمز روغن با عکس روغندان و مدرج عقربهای مثل بنزین و آب؛ البته در خودروهای امروزی هر دو مدل میباشد. امروزه به تناسب توسعه صنعت خودروسازی تعداد آنها افزایش یافته مثل نشاندهندههای ترمز دستی، یا کمربند ایمنی و...؛ همه اینها مهم هستند ولی فقط سه و یا چهارتای آنها مهم و دارای شگردهای فنی است که یک راننده باید بداند.